Tài chính nước chưa được tính toán, hạch toán đầy đủ

Báo cáo tổng kết thi hành Luật Tài nguyên nước 2012 đã chỉ ra rằng, thời gian qua, tài chính cho ngành nước còn rất hạn chế. Nguồn thu từ nước chủ yếu từ thuế tài nguyên, phí cấp quyền khai thác, phí thẩm định cấp phép tài nguyên nước, tiền thu từ dịch vụ cung cấp nước còn thấp. Thực tế, nguồn thu thuế nước chỉ đạt gần 10 nghìn tỷ đồng/năm, gồm thuế tài nguyên khoảng 8,5 nghìn tỷ đồng/năm, tiền cấp quyền khai thác tài nguyên nước khoảng 1,5 nghìn tỷ đồng/năm, tiền thu từ dịch vụ cung cấp nước còn thấp, giá nước sinh hoạt, nước cho sản xuất nông nghiệp thấp hơn giá thành, Nhà nước và doanh nghiệp đang phải bù lỗ. Giá nước sinh hoạt nông thôn hiện nay là rất rẻ, dao động khoảng từ 5.000 - 6.000 đồng/m3, chỉ bằng ½ giá thành.

Bên cạnh đó, vẫn còn thiếu công cụ kinh tế làm căn cứ để xác định, phân bổ các nhu cầu khai thác, sử dụng nước. Giá trị tài nguyên nước chưa được tính toán, hạch toán đầy đủ cũng dẫn đến tình trạng các tổ chức, doanh nghiệp, cá nhân khai thác, sử dụng nước chưa nhận thức đầy đủ giá trị của nước cũng như coi nhẹ vai trò, giá trị tài sản của nước khi là nguyên liệu đầu vào cho quá trình sản xuất, kinh doanh, dịch vụ. Điều này dẫn đến tình trạng sử dụng nước không tiết kiệm, thất thoát, lãng phí nước và triệt tiêu động lực phát triển; không kêu gọi được việc xã hội hóa trong ngành nước, nhất là cấp nước cho nông nghiệp, thủy sản và cấp nước sạch nông thôn.

Mặt khác, việc chưa quy định cụ thể, rõ ràng về sử dụng và phân bổ nguồn thu cho hoạt động bảo vệ nguồn sinh thủy, dẫn đến không thúc đẩy phát triền kinh tế các vùng miền, không bố trí đầy đủ kinh phí hoặc nhiều địa phương không có quỹ đất để trồng rừng thay thế, đặc biệt là cơ chế tài chính khuyến khích các địa phương bảo vệ và phát triển rừng ở thượng nguồn được tăng nguồn thu, tăng chi trả bảo vệ, phát triển rừng từ các địa phương hưởng lợi từ nước ở hạ nguồn các lưu vực sông đã giảm giảm ý nghĩa chính sách chi trả dịch vụ môi trường rừng, sử dụng tiền chưa thực sự đúng mục tiêu dẫn đến giảm động lực tham gia đóng góp của các tổ chức, cá nhân trong bảo vệ, phát triển rừng và các hoạt động tạo nguồn sinh thuỷ. Điều này dẫn đến việc thực thi các chính sách, pháp luật còn chậm, kém hiệu lực hiệu quả, thiếu đồng bộ và gây áp lực rất lớn lên ngân sách Nhà nước.

Dự thảo Luật Tài nguyên nước (sửa đổi) hướng đến tính đúng, tính đủ giá trị sử dụng nước

Tính đúng, tính đủ giá trị sử dụng nước

Trên cơ sở tổng kết thi hành Luật Tài nguyên nước năm 2012, rà soát những tồn tại, hạn chế trong quá trình thực thi; những bất cập, chồng chéo với các luật  khác có liên quan; những chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước trong giai đoạn mới và kết hợp với nghiên cứu xu thế phát triển quản lý tài nguyên nước và các kinh nghiệm quốc tế, Bộ TN&MT đã đề xuất sửa đổi, bổ sung một số quy định tài chính về tài nguyên nước.

Theo ông Châu Trần Vĩnh, Cục trưởng Cục Quản lý tài nguyên nước, cơ quan chủ trì soạn thảo dự thảo Luật tài nguyên nước (sửa đổi), mục tiêu của việc sửa đổi nội dung “tài chính về tài nguyên nước” là nhằm tính đúng, tính đủ giá trị sử dụng nước góp phần bảo đảm giá trị tài sản công; nâng cao nhận thức, tăng cường việc sử dụng nước tiết kiệm, hiệu quả; giảm thất thoát, lãng phí nước và tránh thất thu ngân sách Nhà nước. Đồng thời phân bổ nguồn thu cho các đối tượng thụ hưởng từ hoạt động bảo vệ nguồn sinh thủy một cách hợp lý để khuyến khích quản lý, bảo vệ, phát triển rừng và các hoạt động tạo nguồn sinh thuỷ.

Với các mục tiêu đó, nội dung chính sách bổ sung quy định đầy đủ các khoản đóng góp cho ngân sách Nhà nước khi sử dụng nước như sử dụng các tài sản khác và quyền, nghĩa vụ tài chính của tổ chức, cá nhân sử dụng tài sản này nhằm làm rõ giá trị kinh tế, giá trị hàng hóa (ngoài giá trị xã hội) và nâng cao giá trị đóng góp của tài nguyên nước trong phát triển kinh tế xã hội. Đồng thời, bổ sung công cụ kinh tế, cơ chế tài chính liên quan đến phân bổ nguồn thu cho các đối tượng thụ hưởng từ hoạt động bảo vệ nguồn sinh thủy.

Tại các Hội nghị lấy ý kiến góp ý về dự thảo Luật Tài nguyên nước (sửa đổi), các chuyên gia, nhà quản lý, nhà khoa học, Đại biểu Quốc hội cơ bản tán thành nhất trí với đề xuất sửa đổi, bổ sung của cơ quan soạn thảo về nội dung tài chính tài nguyên nước trong dự thảo Luật.

Góp ý cho nội dung này, các đại biểu cho rằng, dự thảo Luật cần dự thảo Luật cần sửa đổi, bổ sung quy định về thuế, phí về tài nguyên nước để phản ánh đúng, đủ giá trị của tài nguyên nước làm nguyên tắc định hướng khi sửa đổi, bổ sung các quy định pháp luật về thuế, phí. Cụ thể, quy định giá tính thuế tài nguyên nước được thực hiện theo quy định của pháp luật về thuế, giá và phải căn cứ các yếu tố: mục đích sử dụng, mức độ khan hiểm, mức độ căng thẳng của tài nguyên nước, điều kiện khai thác và đặc điểm kinh tế, xã hội trong khu vực. Đồng thời, quy định dẫn chiếu “Việc ban hành, tổ chức thực hiện thuế, phí về tài nguyên nước được thực hiện theo quy định của pháp luật về thuế, phí” để bảo đảm tính đồng bộ hệ thống pháp luật.

Bên cạnh đó, cần sửa đổi, bổ sung quy định về tiền cấp quyền khai thác tài nguyên nước nhằm tính đúng, tính đủ giá trị tài nguyên nước, cụ thể: sửa đổi, bổ sung đối tượng tính tiền cấp quyền khai thác sử dụng nước (tính tiền cấp quyền đối với các trường hợp khai thác sử dụng nước cho nông nghiệp, kinh doanh cấp nước sinh hoạt, không tình tiền cấp quyền với các trường hợp khai thác, sử dụng nước biển; khai thác, sử dụng nước với hình thức ngăn sông, suối, kênh, rạch không gắn với lưu lượng khai thác của công trình); quy định căn cứ xác định tiền cấp quyền khai thác tài nguyên nước phải tính đến các yếu tố: số lượng, chất lượng của nguồn nước, loại nguồn nước, điều kiện khai thác, quy mô, thời gian khai thác.

https://monre.gov.vn/

Một số chuyên gia kiến nghị cần bổ sung quy định “Tiền cấp quyền khai thác tài nguyên nước được ưu tiên sử dụng cho các hoạt động về bảo vệ, phát triển, tích trữ nước; cắm mốc giới hành lang bảo vệ nguồn nước, giám sát hoạt động khai thác nước; phục hồi nguồn nước bị suy thoái, cạn kiệt, ô nhiễm và được quản lý, sử dụng theo quy định của pháp luật về ngân sách nhà nước.”

Thêm vào đó, các chuyên gia cũng kiến nghị bổ sung các công cụ kinh tế mới như chi trả các dịch vụ liên quan đến tài nguyên nước để thể chế hoá chủ trương phát triển kinh tế nước, xem nước là hàng hóa, thúc đẩy sự phát triển kinh tế thị trường, xã hội hoá trong lĩnh vực tài nguyên nước có sự tham gia điều tiết, quản lý của nhà nước.

Quan tâm đến việc hạch toán tài nguyên nước, một số chuyên gia đề nghị bổ sung quy định về nội dung về tập hợp các tài khoản tích hợp hệ thống, đồng bộ các thông tin, dữ liệu về tài nguyên nước với thông tin kinh tế của các ngành kinh tế, hoạt động dân sinh để xác định hiện trạng, biến động và dự báo về giá trị của tài nguyên nước cho các hoạt động kinh tế - xã hội, làm công cụ phản ánh giá trị tài sản của tài nguyên nước trong các hoạt động khai thác sử dụng nước, theo các lĩnh vực, ngành kinh tế, theo các vùng, lưu vực sông và trong từng thời kỳ phát triển kinh tế của đất nước. Kết quả hạch toán tài nguyên nước là một trong những căn cứ để cơ quan có thẩm quyền xem xét, quyết định việc điều hòa, phân bổ và thực hiện các giải pháp bảo vệ tài nguyên nước trên các lưu vực sông

Ngoài ra, cần bổ sung quy định về ưu đãi, hỗ trợ đối với các hoạt động có liên quan đến tài nguyên nước để thúc đẩy sử dụng nước tiết kiệm, hiệu quả và xã hội hóa trong bảo vệ, phát triển, phục hồi nguồn nước.